Marzanny to jeden z najstarszych i najbardziej rozpowszechnionych ludowych obrzędów na ziemiach polskich. Polegał on na wykonaniu kukły symbolizującej zimę lub śmierć, odzianej w stare łachmany i bibułę. Następnie zgodnie z tradycją wynoszono ją w uroczystym pochodzie na pobliskie pole, gdzie podpalano lub topiono w rzece lub stawie, co miało zapewnić pożegnanie z mroźną porą roku i powitanie ciepłej wiosny.
Kluczowe wnioski:- Marzanna to stary słowiański obrzęd pożegnania zimy
- Polegał na spaleniu lub utopieniu kukły symbolizującej zimę
- Był praktykowany corocznie wczesną wiosną
- Miał magicky charakter i zapewnić dobry urodzaj
- Jest kontynuowany do dzisiaj, choć ma już bardziej ludyczny charakter
Marzanny symbol zimy
Marzanna, inaczej nazywana także Śmiercią, Jaryną lub Moraną, jest starosłowiańską boginią śmierci i zimy. Jej kult sięga czasów przedchrześcijańskich i był mocno zakorzeniony w wierzeniach Słowian. Uosabiała koniec zimy i nadejście wiosny, dlatego w tradycji ludowej utożsamiano ją właśnie z końcem mroźnej pory roku.
Zwyczaj topienia lub palenia kukieł symbolizującej Marzannę wywodzi się właśnie z przedchrześcijańskich obrzędów. Odbywał się on corocznie w marcu, wraz z nastaniem astronomicznej wiosny. Wierzono bowiem, że spalenie Marzanny sprawi, iż zima ostatecznie się skończy, zaś brak takiego obrzędu może ją przedłużyć.
Geneza tradycji Marzanny
Kult Marzanny jako bogini śmierci pojawił się na ziemiach polskich wraz z ekspansją plemion słowiańskich. Była ona odpowiednikiem rzymskiej Prozerpiny czy greckiej Persefony. Mitologia słowiańska przedstawiała ją jako władczynię podziemnego królestwa zmarłych.
Z czasem jej kult stał się na tyle popularny wśród Słowian, że zaczęto utożsamiać Marzannę nie tylko ze śmiercią, ale i z końcem zimy. Stąd wziął się zwyczaj pożegnania mroźnej pory roku poprzez symboliczne spalenie kukły nazywanej właśnie Marzanną.
Marzanny dawny ludowy rytuał
Marzanny to przede wszystkim stary ludowy obrzęd, który na stałe zapisał się w polskiej kulturze i tradycji. Polegał on na wykonaniu kukły z siana lub szmat, symbolizującej koniec zimy lub śmierć. Następnie była ona w uroczystym pochodzie niesiona nad rzekę lub staw i wrzucana do wody. Czasem także podpalano ją lub kamienowano, co miało ostatecznie zapewnić pożegnanie się z mroźną porą roku.
Najstarsze wzmianki na temat zwyczaju topienia Marzanny pochodzą jeszcze z XVI wieku. Obrzęd ten praktykowano szczególnie na wsiach i miał charakter zabawy, w której chętnie uczestniczyła miejscowa ludność. Przybierał on różne formy w zależności od regionu Polski.
Niektórzy badacze dopatrują się w tradycji Marzanny pozostałości po pogańskich obrzędach ofiarniczych mających zapewnić dobry urodzaj w nadchodzącym roku.
Regionalne odmiany zwyczaju
Palenie i topienie Marzanny wyglądało nieco inaczej w różnych regionach Polski. I tak na Kurpiach i Podlasiu stosowano raczej podpalanie kukieł, podczas gdy na Śląsku czy w Wielkopolsce dominowało ich topienie. Różniły się także stroje, w jakie ubierano Marzannę oraz pory dnia i miejsca przeprowadzania obrzędu.
Marzanny palenie kukły na wiosnę
Najważniejszym elementem obrzędu Marzanny było palenie lub topienie kukły symbolizującej koniec zimy. Wykonywano ją najczęściej z siana, gałęzi lub starych ubrań w kształcie kobiety. Czasem dodawano do niej jeszcze wstążki i bibułę. Tak przygotowana kukła była niesiona w pochodzie na pole lub nad rzekę, gdzie następował finał obrzędu.
Zwyczaj palenia Marzanny na znak nadejścia wiosny występował w wielu regionach Polski. Na Kurpiach i Podlasiu kukłę podpalano po zmierzchu przy akompaniamencie hałasu i wrzasków. Miało to odegnać zimę. Z kolei na Mazowszu czy Lubelszczyźnie palenie odbywało się raczej w ciągu dnia i miało spokojniejszy przebieg.
| Region Polski | Sposób pozbycia się Marzanny |
| Kurpie, Podlasie | Podpalanie kukły z hałasem |
| Mazowsze, Lubelszczyzna | Spokojne palenie w dzień |
| Śląsk, Wielkopolska | Topienie Marzanny w rzece lub stawie |
Bez względu na formę, celem obrzędu było symboliczne pożegnanie mroźnej zimy i powitanie nadchodzącej wiosny wraz z nadziejami na dobry urodzaj.
Marzanny pożegnanie zimy na wsi
Zwyczaj pożegnania zimy poprzez obrzęd Marzanny miał miejsce przede wszystkim na wsiach. To właśnie tam, z dala od miast i wpływów chrześcijaństwa, najdłużej przetrwały pogańskie tradycje związane z cyklem pór roku. Stąd też wypalenie lub utopienie Marzanny stało się nieodłącznym elementem wiosennych obchodów na polskiej prowincji.
Pożegnanie Marzanny, czyli symbolicznie całej mroźnej zimy, odbywało się zwykle w marcu, gdy tylko zaczynały topnieć śniegi i pojawiały się pierwsze oznaki wiosny. Cała wieś brała udział w tym wydarzeniu. Przy akompaniamencie muzyki i śpiewów niesiono Marzannę na pole lub nad rzekę, po czym podpalano ją lub wrzucano do wody. Miało to zapewnić szybkie nadejście ciepłych dni.
Znaczenie Marzanny dla społeczności wiejskiej
Poza magicznym aspektem, obrzęd Marzanny miał także duże znaczenie społeczne dla integracji lokalnych społeczności. Była to okazja do wspólnej zabawy i świętowania, w którą angażowała się cała wieś. Pozwalało to umocnić więzi międzyludzkie po długich zimowych miesiącach.
Marzanny cel i znaczenie tradycji
Marzanny miała przede wszystkim magiczny charakter i cel. Wierzono, że spalenie lub utopienie kukły symbolizującej zimę, a wraz z nią śmierć i złe moce, zapewni nadejście wiosny oraz pomyślność i dobrobyt. Zwyczaj ten miał zagwarantować także dobry urodzaj w nadchodzącym roku.
Obrzęd Marzanny pełnił zatem bardzo ważną funkcję zarówno magiczną, jak i psychiczną. Pozwalał uwierzyć ludności wiejskiej, że mogą aktywnie wpłynąć na bieg wydarzeń w przyrodzie. Dawał też nadzieję na lepszą przyszłość po zimowych niedostatkach. Stąd cieszył się ogromną popularnością i przetrwał wiele wieków, stając się nieodłącznym elementem polskiej tradycji ludowej.
Współcześnie zwyczaj Marzanny ma głównie charakter zabawy i niewielu wierzy już w jego magiczną moc. Jednak nadal kultywuje się go jako ważny przejaw polskiego folkloru.
Marzanny interpretacja obrzędu wg naukowców
Obrzęd Marzanny od wieków fascynował badaczy kultury ludowej i religioznawców. Doczekał się on wielu interpretacji co do swego znaczenia, pochodzenia i symboliki. Niektórzy dopatrują się w nim pozostałości po ofiarach składanych słowiańskim bogom.
Inni twierdzą, że palenie Marzanny to przejaw uniwersalnego, występującego u wielu kultur zwyczaju pozbywania się tego, co stare i złe, by zrobić miejsce dla nowego i dobrego. Niezależnie od interpretacji, badacze zgodni są co do tego, że był to najważniejszy obrzęd mający zapewnić powitanie wiosny w tradycyjnych społecznościach wiejskich.
Współcześnie obrzęd Marzanny zachował się głównie jako forma ludycznej zabawy i nie ma już religijnego czy magicznego znaczenia. Jednak wciąż jest pielęgnowany jako interesujący przejaw rodzimego folkloru, świadczący o bogactwie polskiej kultury ludowej.
Podsumowanie
Marzanny to jeden z najstarszych ludowych obrzędów w Polsce. Polega on na symbolicznym pożegnaniu zimy poprzez podpalenie lub utopienie kukły nazywanej właśnie Marzanną. Zwyczaj ten ma swoje korzenie w wierzeniach Słowian i pogańskim kulcie bogini śmierci. Wciąż jest kultywowany, choć obecnie pełni raczej funkcję zabawy i integracji społeczności wiejskich.
Marzanny była niegdyś obrzędem o wymiarze magicznym. Wierzono, że pozwoli on pożegnać się z zimą i zapewni powrót ciepłych dni oraz dobry urodzaj. Dziś trudno doszukiwać się w tym micie dosłownego znaczenia. Niemniej palenie Marzanny pozostaje interesującym zwyczajem świadczącym o bogactwie polskiej tradycji.
Tagi
Udostępnij artykuł
